Samovar ook wel gespeld als Samowar en in Turkije Semaver. Het betekent letterlijk vanuit het Engels vertaald ”zelf koker”. De Samovar is een verwarmbare, van koper, metaal, messing,zilver, brons, tin, goud of nikkel gemaakte container die van oudsher gebruikt werd voor het verwarmen, warm houden en zelfs koken van water. De Samovar komt oorspronkelijk uit Rusland en wordt hier gebruikt voor het zetten van zavarka. Zavarka is het Russische woord voor geconcentreerde thee.
Zavarka wordt gemaakt door het laten trekken van vijf keer de gewone hoeveelheid thee bladeren in kokend water. Ondanks dat de Samovar een typische Russische instrument is heeft de Samovar zich al vroeg verspreid naar omliggende landen zoals:
- Iran
- Turkije
- Servië
- Kroatië
En in andere Centraal-, Zuid-Oost en Oost-Europese landen, en zelfs in het Midden-Oosten is de Samovar bekend. De Samovar werd in eerste instantie gebruikt voor het verwarmen en koken van water. Echter omdat het verwarmde water meestal gebruikt werd voor het zetten van thee kregen vele Samovars een theekannetje op de bovenkant van de Samovar met hierin geconcentreerde thee.
Hoe werkt een Samovar?
In Rusland werd de Samovar voor het zetten van thee en koken van water gebruikt maar ook als sociaal bindmiddel, Een Russische gezegde is dan ook “to have a sit by samovar”. Een Samovar bestaat uit een grote container waarin 1 tot soms wel 400 liter water in gedaan kan worden. In het midden van de Samovar loopt een buis oftewel cilinder deze is warm en houdt zodoende het water in de container ook warm.
De koker kan onderin gevuld worden met verschillende soorten brandstof zoals kolen of houtskool. De brandstof wordt vervolgens onderin aangestoken. Aan de zijkant van de Samovar zit meestal een kraantje, deze kan open en dicht waardoor warm water ontsnappen uit de container die verwarmt wordt door de buis. Uit het theekannetje die bovenop de Samovar staat kan vervolgens de geconcentreerde thee (thee-extract) zavarka gehaald worden en samengevoegd worden met het warme water. Hierdoor kan men met de Samovar de hele dag thee drinken en heeft men warm water de hele dag tot zijn beschikking. Bij een elektrische Samovar is het principe precies het zelfde alleen is dan de brandstof en het mechanisme anders.
De geschiedenis van de Samovar
De herkomst van de Samovar is niet helemaal zeker, vermoed wordt dat de Samovar en het idee van de samovar uit Rusland komen. In 1990 werd er een archeologische opgraving in Azerbeidzjan gedaan onder een oude pottenbakker. Er werd bij de opgraving een soort Samovar ondekt. Het apparaat leek erg op een hedendaagse Russische Samovar en werd waarschijnlijk ook voor dezelfde doeleinde gebruikt.
Het apparaat had een geschatte leeftijd van 3,600 jaar. Soortgelijke apparaten die veel weg hadden van een Russische hedendaagse Samovar werden ook opgegraven in China. De oudste Samovar die het meest lijkt op de Samovar van tegenwoordig is gefabriceerd in het jaar 1717, dit is de oudste en eerste Samovar tot nog toe geregistreerd.
De eerste op papier vast gelegde Samovars werden vervaardigd in Rusland door de Lisitsyn broers, Ivan Fjodorovitsj en Nazar Fjodorovitsj. Al vanaf hun jeugd waren ze bezig met het bewerken van metaal in de koper fabriek van hun vader, Fjodor Ivanovitsj Lisitsyn. in 1778 maakte zij de eerste Samovar en in dit zelfde jaar registreerde Nazar Lisitsyn de eerste Samovar fabriek van Rusland.
Naar alle waarschijnlijkheid waren de Lisityn broers niet de uitvinders van de Samovar maar wel de eerste gedocumenteerde Samovar makers. Hun Samovars hadden veel invloed op de latere Samovar industrie. De Lisitsyn broers leefde in de Russische stad Tula, een stad die bekend stond en nog steeds staat om zijn metaalbewerkingsindustrie. Al sinds 1800 is Tula het hart van de Samovar industrie.
Samovars tegenwoordig
Ondanks dat er nog steeds veel thee gedronken wordt is Rusland is het gebruik van een Samovar steeds minder voor de hand liggend dit door komst van de waterkoker en andere apparatuur. De Samovar wordt steeds minder gebruikt in Rusland maar is nog steeds in een aanzienlijk aantal huishoudens in gebruik, ook zijn er tegenwoordig elektrische Samovars.
De Samovar wordt nog wel erg veel gebruikt in Iran, hier is de Samovar erg populair. De Iraanse stad Borujerd is het belangrijkste centrum in Iran voor het maken van Samovars. Tegenwoordig wordt de Samovar in Europa meestal geassocieerd met Russische nostalgie, het verkrijgen van een Samovar in Europa kan moeilijk zijn. Dit omdat de Samovar eigenlijk nooit veel gebruikt is in Europa en al helemaal niet in Nederland.
Ik kwam een nieuwe Samovar tegen, voor het eerst dat ze die importeren denk ik. Hij stond bij een soort Turkse Blokker naast de Haagse markt, een roestvrijstalen bouwsel met een deurtje onderin voor houtskool, en een pijp en een soort schoteltje voor thee bovenop. Hij was nog niet helemaal in elkaar gezet, de doos stond ernaast. Ik herkende wat het wat door het kraantje.
Best grappig, ik kwam om spotgoedkope snelkookpan te kopen voor stookwijn, ik zal nog wel eens kijken wat zo’n ding kost. Leuke conversation piece bij een barbecue, al voorzie ik dat er een afzetlint omheen moet als je geen geschroeide kinderen wilt. Ze hebben ook enorme theeketels met een snoer eraan, maar die missen de magie van zo’n outdoor samovar die je zelf aan de praat moet houden.
Ps.
Trouwens, als je een glimmend interieur met spiegeltjes, marmerprint, kristallen kroonluchters en plastic tafelzeil ambieert zodat je vrouw lekker kan poetsen is het goed winkelen op de Marktstraat, P. Krugerlaan en Hoefkade.